Sygn. akt I ACz 836/11
POSTANOWIENIE
Dnia 28 września 2011 r.
Sąd Apelacyjny w Łodzi, I Wydział Cywilny
w następującym składzie:
Przewodniczący: SSA Anna Cesarz (spr.)
Sędziowie: SSA Tomasz Szabelski
SSO Dorota Ochalska – Gola
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 września 2011 r. w Łodzi
sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w …
przeciwko BRE Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w …
o ustalenie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym
na skutek zażalenia strony pozwanej od postanowień Sądu Okręgowego w Łodzi
z dnia 6 maja 2011 r. sygn. akt II C 1693/10
postanawia:
oddalić zażalenie.
U Z A S A D N I E N I E
Zaskarżonymi postanowieniami Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w … przeciwko BRE Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w … o ustanowienie odpowiedzialności w postępowaniu grupowym po pierwsze oddalił wniosek pozwanego o odrzucenie pozwu z uwagi na brak zdolności sądowej Reprezentanta Grupy, oraz po drugie postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu grupowym.
Na postanowienia strona pozwana złożyła zażalenie zaskarżając je w całości, zarzucając:
1. naruszenie przepisu artykułu 4 ustęp 2 Ustawy o postępowaniu grupowym w związku z: artykułem 633 Kodeksu postępowania cywilnego, artykułem 33 Ustawy z dnia 8 marca 1998 roku o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001r., Nr 142, poz. 1591), artykułem 4 ustęp 1 punkt 18 oraz artykułem 35 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001r., Nr 142, poz. 1592), artykułem 42 Ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 roku, Nr 50, poz. 331) („Ustawa o ochronie konkurencji”) oraz §81 Regulaminu Organizacyjnego Urzędu m.st. Warszawy nadanego zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy numer 312/2007 z dnia 4 kwietnia 2007 roku („regulamin Organizacyjny”), poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, a co za tym idzie nieuzasadnione przyjęcie, że o uprawnieniach procesowych rzecznika konsumentów działającego w charakterze reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym decydują wyłącznie przepisy o „charakterze prawnoprocesowym”, zaś powyżej wskazane przepisy ustaw szczegółowych określających kompetencje (uprawnienia) rzecznika konsumentów nie mają znaczenia na gruncie Ustawy o postępowaniu grupowym;
2. naruszenie przepisu artykułu 1 ustęp 1 w związku z artykułem 1 ustęp 2 Ustawy o postępowaniu grupowym poprzez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, że w przypadku sporów, których przedmiotem są roszczenia wynikające z nienależytego wykonania umowy, w których określenie treści obowiązku umownego wymaga dokonania wykładni postanowień umowy, czynniki różnicujące sytuację poszczególnych członków grupy w odniesieniu do sposobu rozumienia spornych postanowień nie mają wpływu na ustalenie tożsamości podstawy faktycznej powództwa w odniesieniu do roszczeń każdego z członków grupy.
Skarżący wniósł o zmianę orzeczenia i odrzucenie powództwa, a także o zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest zasadne.
Nie jest trafny zarzut dotyczący braku zdolności sądowej Miejskiego Rzecznika Konsumentów w … jako Reprezentanta Grupy.
Art. 64 §1 k.p.c. zawiera ustawową definicję zdolności sądowej określoną jako „zdolność do występowania w charakterze strony”. Zdolność sądowa jest odpowiednikiem zdolności prawnej i – podobnie jak zdolność prawna – nie podlega żadnym ograniczeniom (tak Komentarz do k.p.c., część pierwsza, postępowanie rozpoznawcze, tok 1, pod redakcją Tadeusza Erecińskiego, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis Warszawa 2006r., str. 199).
Zdolność sądowa jest instrumentem proceduralnym umożliwiającym podmiotom stosunków cywilnoprawnych obronę swych praw i realizację obowiązków. Wiąże się ona ściśle ze zdolnością prawną – jest atrybutem tej ostatniej. Każdy podmiot mający zdolność prawną ma zdolność sądową (tak kom. do k.p.c. pod red. Henryka Doleckiego i Tadeusza Wiśniewskiego, tom 1, Wydaw. Wolters Kluwer business 2011r. str. 244).
Zdolność sądowa jest przy tym kategorią z zakresu prawa postępowania cywilnego, podczas gdy zdolność prawna to kategoria cywilnego prawa materialnego (tak SN w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z 10.02.2000r., III CZP 29/99, OSNC z 2000r., zeszyt nr 7/8 poz. 123).
Rację ma Sąd Okręgowy, iż zdolność sądowa przysługuje albo nie przysługuje danemu podmiotowi i nie ma charakteru podzielnego, zaś posiadanie zdolności sądowej nie jest uzależnione, czy powiązane z terytorialnym zakresem kompetencji określonego podmiotu.
Według art. 64 k.c. zdolność sądową mają osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną oraz organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, nie posiadające osobowości prawnej. Nie jest to jednak pełen krąg podmiotów wyposażonych w zdolność sądową. Ze zdolności tej – na podstawie przepisów szczególnych – korzystają również podmioty działające w sprawach dotyczących określonych praw i obowiązków. I tak zdolność sądowa rzecznika konsumentów w postępowaniu grupowym została mu przyznana wprost w art. 4 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. z 2010r. nr 7 poz. 44 ze zm.), przy czym dotyczy ona spraw o ochronę konsumentów .
Zadania rzecznika wymienia art. 42 ustawy z dnia 16.02.2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2007r. Nr 50, 4 poz. 331 ze zm.), który w ust. 2 stanowi, że rzecznik konsumentów może w szczególności wytaczać powództwa na rzecz konsumentów oraz wstępować, za ich zgodą, do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę konsumentów. Nie może zatem występować w innych kategoriach spraw objętych postępowaniem grupowym, tj. w sprawach z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych. I tak należy rozumieć „zakres przysługujących rzecznikowi konsumentów uprawnień”.
Faktycznie szczegółową pozycję i status rzecznika konsumentów na gruncie prawa administracyjnego regulują ustawy: z dnia 21.11.2008r. o pracownikach samorządowych, z dnia 8.03.1990r. o samorządzie gminnym, z dnia 5.06.1998r. o samorządzie powiatowym, a także postanowienia statutów i regulaminów organizacyjnych poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, ale – tak jak przyjął to Sąd Okręgowy – wskazane unormowania nie uzależniają zdolności sądowej rzecznika konsumentów w postępowaniu cywilnym od tego czy występuje on wyłącznie na rzecz konsumentów z obszaru jego działania. O tym, że tak nie jest, świadczy również uprawnienie rzecznika wynikające z przepisu art. 47938 k.p.c., a mianowicie rzecznik konsumentów może w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych wytoczyć powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Jest to przykład powództwa w celu ochrony tzw. interesów rozproszonych (tak kom. do k.p.c. pod red. Henryka Doleckiego i Tadeusza Wiśniewskiego, op.cit. str. 241). W tym przypadku nie ma zatem wątpliwości, że rzecznik konsumentów będzie występował w celu ochrony wszystkich konsumentów, których dotyczy niedozwolony wzorzec umowy, a nie tylko w interesie konsumentów z obszaru jego działania.
Wbrew zarzutom zażalenia, Sąd Okręgowy odniósł się do przepisów ustaw samorządowych oraz ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i trafnie uznał, że określony tam status i zakres szczegółowych zadań rzecznika konsumentów, nie ma wpływu na zdolność sądową rzecznika w postępowaniu grupowym w sytuacji, gdy występuje on z roszczeniami o ochronę konsumentów, co leży w zakresie przysługujących mu uprawnień.
Akceptując stanowisko skarżącego należałoby przyjąć, ze rzecznik konsumentów jako reprezentant grupy posiadałby zdolność sądową, gdyby wytoczył powództwo na rzecz konsumentów zamieszkałych na jego obszarze działania, a traciłby ją, gdyby po ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego do grupy przystąpili konsumenci z innych powiatów lub miast. Wbrew twierdzeniu skarżącego, rzecznik nie ma możliwości weryfikowania oświadczeń o przystąpieniu do grupy przy wzięciu pod uwagę kryterium zamieszkania. Nie przewiduje tego przepis art. 11 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Z treści ust. 3 tego przepisu wynika zaś pośrednio, iż rzecznikowi konsumentów przysługuje zdolność sądowa również wówczas, gdy przystąpią do grupy osoby spoza terenu jego działania. Ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego z informacją o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym, umieszcza się w poczytnej prasie – co do zasady – o zasięgu ogólnokrajowym. Zatem zakłada się możliwość przystąpienia do grupy – również wtedy gdy jej reprezentantem jest rzecznik konsumentów (albo powiatowy albo miejski) – osób z terytorium całego kraju. Tylko w szczególnych wypadkach sąd może zarządzić zamieszczenie ogłoszenia w prasie o zasięgu lokalnym, ale z treści tego unormowania wynika, że mogą być to różnorakie „szczególne wypadki”, a nie tylko odnoszące się do sytuacji, gdy reprezentantem grupy jest powiatowy lub miejski rzecznik konsumentów – gdyby tak było ustawodawca ująłby to expresis verbis.
Skarżący sam zgadza się z poglądem, iż zdolność sądowa ma charakter niepodzielny i albo przysługuje określonemu podmiotowi albo nie. Jednak skarżący wyciąga z tego błędny wniosek, iż jeśli w skład grupy, której reprezentantem jest rzecznik konsumentów wchodzi choćby jedna osoba pozostająca poza zakresem kompetencji rzecznika – ograniczonej według skarżącego do określonego terytorium – to powoduje to utratę przez niego zdolności sądowej. Takiej sytuacji procesowej przepisy nie przewidują. Słusznie Sąd Okręgowy podniósł, że w takim przypadku Sąd musiałby częściowo odrzucić pozew przyjmując, że w odniesieniu do wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym w imieniu części członków grupy zdolność sądowa rzecznikowi konsumentów przysługuje, a co do części członków grupy, którzy przystąpili do grupy, ta zdolność mu nie przysługuje. Taka interpretacja kłóci się z racjonalną wykładnią, w szczególności art. 4 i 11 ustawy z dnia 17.12.2009r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.
Uznając, że zarzut braku zdolności sądowej Miejskiego Rzecznika Konsumentów w … w niniejszej sprawie jest bezzasadny, Sąd Apelacyjny oddalił na zasadzie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 §2 k.p.c. zażalenie od postanowienia o oddaleniu wniosku strony pozwanej i odrzuceniu pozwu.
Sąd Apelacyjny nie podzielił też stanowiska skarżącego, co do braku podstaw do rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu grupowym.
Ustawa z 17.12.2009r. normuje sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 ustawy). Z reguły przyjmuje się, że podstawą faktyczną przedmiotu sporu jest zespół faktów uzasadniających żądanie powoda. Podstawą faktyczną postępowania grupowego jest zaś zespół okoliczności faktycznych uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym (tak komentarz do ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym T. Jaworski, P. Radzimierski, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, str. 43 – 44).
Jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Potencjalnie nieograniczona liczba różnorodnych stanów faktycznych skłania do wniosku, że ocena jednakowości podstawy faktycznej musi być dokonywana ad casum, a zakres sędziowskiej oceny jest w wypadku tej przesłanki stosunkowo szeroki (tak kom. do ustawy …op.cit.str. 47).
Sąd Okręgowy dokonał oceny dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym odnosząc się do konkretnych okoliczności stanowiących podstawę roszczenia i oceny tej skarżący skutecznie nie zakwestionował.
Sąd wskazał, że powództwo obejmuje roszczenia zmierzające do ochrony konsumentów poprzez ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego o charakterze kontraktowym, tj. z tytułu nienależytego wykonania umów kredytowych zawartych z członkami grupy.
Sąd stwierdził, że roszczenia każdego z członków grupy powstały w tym samym czasie, w związku z tymi samymi okolicznościami tj. tymi samymi zmianami na rynku kapitałowym tego samego parametru finansowego czyli LIBOR 3M CHF, które powinny prowadzić do takiego samego obniżenia oprocentowania każdego z kredytów zaciągniętych przez występujących w sprawie konsumentów.
Słusznie Sąd Okręgowy przyjął, że podstawa faktyczna powództwa obejmuje twierdzenie, że mechanizm umowny przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych, był identyczny, a umowy były zawierane w ramach oferowania wszystkim konsumentom identycznej usługi finansowej, tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (CHF).
Nawet jeśli przyjąć – jak chce skarżący – że podstawę faktyczną pozwu stanowi jednakowy sposób interpretacji klauzuli umownej zawartej w umowach kredytowych zawartych z członkami grupy, to wbrew wywodom zażalenia, nie ma potrzeby badania jak każdy z członków grupy rozumiał treść klauzuli umownej, gdyż określony, jednakowy sposób rozumienia tej klauzuli został przedstawiony w pozwie i stanowił podstawę wywiedzenia żądania ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej wynikającej z nienależytego wykonania umów kredytowych.
Nie ma też racji skarżący, że analiza dopuszczalności rozpoznania sprawy w trybie powództwa grupowego nie może pominąć kwestii postępowania dowodowego. Żaden z przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie przewiduje potrzeby uwzględnienia zakresu postępowania dowodowego przy ocenie dopuszczalności rozpoznania sprawy postępowaniu grupowym.
Słusznie zatem Sąd Okręgowy uznał, że oparcie żądania pozwu na okoliczności zawarcia z członkami grupy jako konsumentami umów kredytowych z pozwanym Bankiem z wykorzystaniem tego samego wzorca umownego obejmującego sporną klauzulę dotyczącą oprocentowania kredytów i jednakowego rozumienia tych klauzul przez konsumentów w zakresie mechanizmu zmian oprocentowania kredytów oraz kwestii nienależytego wykonania umów przez stronę pozwaną w stosunku do poszczególnych członków grupy w zakresie zmiany oprocentowania kredytu, stanowi taką samą podstawę faktycznego żądania pozwu ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej Banku typu kontraktowego.
Trafnie więc Sąd Okręgowy uznał, na zasadzie art. 10 ust. 1 ustawy z 17.12.2009r., że postępowanie grupowe w niniejszej sprawie jest dopuszczalne.
Zażalenie w tym zakresie podlegało oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku art. 397 §2 k.p.c.
Zgodnie z art. 108 §1 k.p.c. o kosztach, w tym postępowania zażaleniowego, Sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym sprawę o instancji.
