Czy prezesa można zwolnić dyscyplinarnie?
www.gazetaprawna.pl, Mariusz Korpalski
Warto się przyjrzeć pojawiającym się coraz częściej głosom kwestionującym dopuszczalność zawierania umów o pracę z członkami zarządu spółki z o.o. Niewątpliwie przyjęcie, że osoby takie nie mogą być pracownikami, pozwoliłoby uniknąć fikcji prawnej zakładającej stosunek podporządkowania. Tym samym można by zlikwidować galimatias na styku norm prawa handlowego i prawa pracy.
Mierniki staranności stosowane wobec prezesa czy innego członka zarządu-pracownika spółki są o wiele bardziej wyśrubowane niż dla innych pracowników. Dodatkowo, przy zarządzie wieloosobowym nie wiadomo, kto i kiedy może złożyć w imieniu spółki stosowne oświadczenie woli. Zgodnie zaś z art. 52 kodeksu pracy oświadczenie o zwolnieniu spółka-pracodawca musi złożyć w terminie miesiąca od powzięcia wiadomości o przyczynach zwolnienia. Art. 210 kodeksu spółek handlowych stanowi natomiast, że w umowach z członkiem zarządu spółka jest reprezentowana przez radę nadzorczą lub pełnomocnika wybranego przez zgromadzenie wspólników. Jeżeli przyjąć, że rad nadzorczych większość spółek nie ma, a zgromadzenie wspólników zwołuje cały zarząd, to konieczne będzie sądowe upoważnienie wspólnika do zwołania zgromadzenia wspólników (art. 236 i art. 237 k.s.h.). Wydanie przez sąd takiego upoważnienia w ciągu 30 dni od wykrycia przez spółkę przyczyny zwolnienia dyscyplinarnego nie jest jednak zwykle możliwe. Oznacza to, że pełnomocnik wybrany na tak zwołanym zgromadzeniu wspólników będzie powołany już po upływie miesięcznego terminu zakreślonego przez art. 52 k.p. Powstaje więc pytanie, czy powołanie pełnomocnika jest tu konieczne i czy w ogóle może on dokonać czynności, do dokonania której został powołany.
Sprzeczności tych unika się, przyjmując, że art. 210 k.s.h. dotyczy umów ze spółką, a nie czynności jednostronnych, do których zalicza się zwolnienie dyscyplinarne. Można to uzasadnić celem owego przepisu, którym jest zapobieganie zmowie członków zarządu przeciwko interesom spółki. Celem nie jest natomiast chronienie interesów zwalnianego członka zarządu. Przyjmując taką wykładnię, należy stwierdzić, że drugi członek zarządu, który dowiedział się o przewinieniu pierwszego, może dokonać zwolnienia w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości.
Możliwy jest również pogląd o słuszności całkowitego wyłączenia art. 210 k.s.h. w stosunkach pracy członka zarządu, które są regulowane wyłącznie przez kodeks pracy, w szczególności przez art. 31 k.p. dopuszczający zwolnienie każdego pracownika, w tym członka zarządu przez osobę zajmującą się sprawami pracowniczymi w spółce-zakładzie pracy. W szczególności można użyć argumentu, że przepisy prawa handlowego nie powinny bardziej chronić pracownika (np. członka zarządu) niż przepisy prawa pracy.
Także i w tej sytuacji drugi członek zarządu mógłby rozwiązać umowę o pracę z prezesem, nie czekając na powołanie pełnomocnika.
Stojąc natomiast na stanowisku sztywnego stosowania art. 210 k.s.h. również do zwolnienia dyscyplinarnego, jesteśmy narażeni na upływ terminu do dokonania czynności przed ustanowieniem wyłącznego przedstawiciela spółki. Wyjściem z tej absurdalnej sytuacji wydaje się więc jedynie odwołanie się do konstrukcji nadużycia prawa przez członka zarządu broniącego się zarzutem upływu terminu do złożenia oświadczenia o zwolnieniu.
Zarzut nadużycia prawa podmiotowego jest jednak zawsze obarczony dużym ryzykiem ze względu na zawierający się w nim z oczywistych względów element ocenny. Na niepewność związaną z podniesieniem tego zarzutu wskazuje też trudność w podaniu podstawy prawnej jego zastosowania: czy miałby to być art. 8 k.p., czy art. 5 k.c. w związku z art. 2 k.s.h.? Takie rozwiązanie jest wysoce niewystarczające również dlatego, że powinno stanowić wentyl bezpieczeństwa w sytuacjach nietypowych, a nie podstawę oceny typowych stosunków prawnych, do których zalicza się stosunek pracy członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Tym bardziej, że zwalniany członek zarządu będzie w trakcie procesu powoływać się na upływ miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia woli.
